Jest nam niezwykle miło poinformować, że w rozstrzygniętym kilka dni temu konkursie Narodowego Centrum Nauki w Krakowie DAINA 3, na projekty badawcze realizowane we współpracy polsko-litewskiej finansowanie otrzymał projekt pt. Surowce pochodzenia roślinnego w życiu środkowoholoceńskich społeczności zbieracko-łowiecko-rybackich strefy południowo-wschodniego wybrzeża Morza Bałtyckiego (projekt PARTS). Jego kierownikiem jest dr hab. Grzegorz Osipowicz, prof. UMK. Projekt znalazł się na samym szczycie listy rankingowej w panelu Nauki Humanistyczne, Społeczne i o Sztuce. Na jego realizacje Narodowe Centrum Nauki przyznało 978 125 PLN. Jednocześnie Research Council of Lithuania zadecydowała o dofinansowaniu badań prowadzonych w projekcie przez litewskich partnerów kwotą 118 835E J.
Warto tutaj zaznaczyć, że to już trzeci międzynarodowy projekt grantowy realizowany obecnie przez Prof. Osipowicza. Jednocześnie kieruje on badaniami prowadzonymi w ramach projektu pt. Życie i śmierć w kościach zapisane. Aspekt technologiczny i funkcjonalny wytwórczości kościanej wczesno- i środkowoholoceńskich społeczności zbieracko-łowiecko-rybackich Niżu Wschodniobałtyckiego, finansowanego w ramach konkursu NCN OPUS 22, a niedawno został jednym z głównych wykonawców w projekcie pt. River fishing from the Mesolithic to the Middle Ages according to underwater archaeological research in the Žeimena River, finansowanym przez Research Council of Lithuania.
Czego dotyczy projekt PARTS?
Materiały roślinne odgrywały kluczową rolę w codziennym życiu społeczności łowców-zbieraczy epoki kamienia. Niestety, źródła tego typu zachowują się do czasów współczesnych bardzo rzadko. W północno-wschodniej Europie istnieje jednak godny uwagi wyjątek — datowane na IV i wczesne III tysiąclecie p.n.e. stanowisko Šventoji na Litwie. Odkryto tu niezwykłą kolekcję artefaktów drewnianych, obejmującą tysiące przedmiotów i ich fragmentów, w tym konstrukcje do połowu ryb, łódź dłubankę i słynną drewnianą statuę idola. Obok nich wystąpiły także liczne mniejsze przedmioty, takie jak wiosła, pływaki do sieci, ościenie do łowienia ryb, łuki, strzały, różnego typu pojemniki, styliska siekier i młotki, łącznie ponad 530 okazów. Znaleziska te stanowią najpewniej największą kolekcję tego typu wytworów, związaną ze społecznościami łowców-zbieraczy-rybaków epoki kamienia w Europie. Dodatkowo na stanowisku w Šventoji odkryto liczącą setki okazów, unikalną kolekcję wytworów z włókien roślinnych, wśród których wystąpiły dobrze zachowane sznury o różnym przeznaczeniu, sieci rybackie oraz maty.
Projekt PARTS ma dwa podstawowe cele: archeologiczny, przyczyniający się do lepszego zrozumienia społeczności ludzkich epoki kamienia oraz metodologiczny, odnoszący się do konieczności zbudowania poprawnej metodyki badań dawnych wytworów z surowców roślinnych. Na poziomie archeologicznym głównym celem jest zbudowanie kompleksowej wiedzy na temat wytwarzania i użytkowania produktów wykonanych z surowców roślinnych (drewna i włókien roślinnych) przez społeczności łowiecko-zbieracko-rybackie zamieszkujące Nizinę Wschodniobałtycką w środkowym Holocenie. Chcemy pogłębić naszą wiedzę na temat (1) znaczenia rodzaju surowca w wytwórstwie przedmiotów drewnianych i wykonanych z innych gatunków roślin, (2) technik i narzędzi stosowanych do wykonywania przedmiotów z drewna i włókien roślinnych, (3) sposobów wykorzystywania różnych przedmiotów drewnianych i produktów z włókien roślinnych, (4) roli artefaktów kamiennych (nie krzemiennych) w przetwarzaniu surowców roślinnych oraz (5) roli przedmiotów wykonanych z surowca roślinnego w codziennym życiu łowców-zbieraczy-rybaków ze środkowego Holocenu. Z perspektywy metodologicznej (poziom 2), głównym celem projektu jest sformułowanie podstaw metodyki analizy traseologicznej artefaktów drewnianych, która będzie dostosowana do ich unikalnych cech, ze szczególnym uwzględnieniem procedury badań zmierzających do interpretacji ich funkcji. W odróżnieniu do sytuacji mającej miejsce w przypadku wytworów kamiennych i kościanych, nie opracowano bowiem do tej pory kryteriów analizy traseologicznej artefaktów drewnianych, uwzględniających ich specyfikę. Ten aspekt badań prowadzonych w projekcie rodzi szereg ważnych pytań, jak np. w jakim stopniu metody opracowane na potrzeby analizy mikroskopowej przedmiotów kamiennych i kościanych można zastosować do artefaktów drewnianych? Jakie dodatkowe kryteria i procedury są niezbędne do prowadzenia wiarygodnej i poprawnej analizy traseologicznej prehistorycznych artefaktów drewnianych? Co więcej, w trakcie prowadzonych przez nas badań dokładnie przeanalizujemy znaczenie procesów podepozycyjnych (wpływających na zabytek po jego zdeponowaniu w ziemi) oraz procesu konserwacji na ślady technologiczne i użytkowe powstające na przedmiotach drewnianych.
